TÓM TẮT BÀI VIẾT
Tại sao xét nghiệm sàng loc lại quan trọng ?
Hãy nhớ câu ngạn ngữ “Một đồng giành cho dự phòng bằng một một ngàn lần điều trị ”.
Hãy nhớ câu ngạn ngữ “Một đồng giành cho dự phòng bằng một một ngàn lần điều trị ”. Kiểm tra sớm có thể giúp chúng ta ngăn chặn những căn bệnh như ung thư, tiểu đường và và loãng xương (osteoporosis) ngay từ rất sớm, khi việc điều trị còn dễ dàng. Các xét nghiệm sàng lọc có thể giúp phát hiện bệnh tật ngay từ trước khi phát sinh triệu chứng. Các loại xét nghiệm sàng lọc phụ nữ cần là khác nhau, phụ thuộc vào lứa tuổi, lịch sử gia đình, tiền sử bệnh của người phụ nữ và các yếu tố rủi ro khác.
Ung thư vú
Phát hiện ung thư vú càng sớm, khả năng chữa trị càng tốt. Ung thư vú nhỏ (Small breast-cancers) rất ít khả năng lan ra các hạch bạch huyết ( lymph nodes) và các bộ phận chức năng sống như phổi và não. Nếu bạn thuộc độ tuổi 20 hoặc 30, người cung cấp dịch vụ của bạn nên khám vú cho bạn khi bạn khi khám sức khỏe hàng năm hoặc 3 năm một lần. Bạn có thể cần phải sàng lọc dày hơn nếu bạn có các yếu tố rủi ro khác .
Sàng lọc bằng phương pháp chụp tia X vú (Mammography)
Chụp tia X vú là một loại chụp X-quang liều thấp, có khả năng tìm ra một cục u trước khi có thể sờ thấy, mặc dù kết quả đó thường không thể xác định chắc chắn về tình trạng ung thư. Khi bạn ở độ tuổi 40 trở ra, bạn nên chụp tia X vú hàng năm. Đến độ tuổi từ 50 đến 74, có thể tiến hành chụp 2 năm một lần. Tất nhiên, bác sĩ của bạn có thể khuyến nghị bạn nên sàng lọc thường xuyên hơn nếu bạn có nguy cơ cao
Ung thư cổ tử cung
Ung thư cổ tử cung có thể dễ dàng ngăn ngừa bằng sử dụng phương pháp sàng lọc Papsmear. Cổ tử cung là một hành lang hẹp giữa tử cung (trong đó thai nhi lớn lên) và âm đạo (đường sinh thường). Papsmear phát hiện ra các tế bào bất thường ở cổ tử cung, và có thể phẫu thuật cắt đi trước khi nó chuyển sang tình trạng ung thư. Nguyên nhân chính gây ra ung thư cổ tử cung là virút , một dạng bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Sàng lọc Ung thư cổ tử cung
Trong khi làm xét nghiệm Pap smear, bác sĩ sẽ phết một số tế bào tử cổ tử cung của bạn và đưa đến phòng xét nghiệm để phân tích kết quả. Bạn nên làm xét nghiệm Pap smear đầu tiên vào tuổi 21, và 3 năm một lần sau đó. Nếu bạn ngoài 30 tuổi, bạn có thể làm Papsmear cùng với xét nghiệm HPV cứ 5 năm một lần. Nếu bạn đã có quan hệ tình dục và có yếu tổ rủi ro, bạn sẽ cần xét nghiệm âm đạo để tìm chlamydia và gonorrhea hàng năm.
Vaccines cho Ung thư cổ tử cung
Hai loại vaccines, Gardasil và Cervarix, có thể bảo vệ cho phụ nữ dưới 26 tuổi phòng tránh một số loại virút HPV. Tuy nhiên, vaccines không giúp ngăn ngừa được ung thư gây ra bởi virút HPV của mọi chủng. Vì vậy làm Papsmear thường xuyên vẫn quan trọng. Hơn nữa, không phải mọi ca ung thư cổ tử cung đều bắt nguồn từ HPV.
Chứng loãng xương và Rạn xương
Chứng loãng xương là một tình trạng làm cho xương yếu và dễ gãy. Sau thời kì mãn kinh, phụ nữ bắt đầu bị loãng xương mạnh, và đàn ông cũng vậy. Hiện tượng dầu tiên thường là bị gẫy xương gây đau đớn dù chỉ là ngã nhẹ, một cú đánh hay vặn xương đột ngột. Ở Mỹ, vào độ tuổi từ 50 trở ra, bệnh loãng xương gây ra một nửa số ca bị gậy xương ở phụ nữ và ở đàn ông tỉ lệ này là 1 trong 4 người. Rất may là bạn có thể ngăn ngừa và chữa trị được bệnh loãng xương.
Xét nghiệm sàng lọc bệnh loãng xương
Một thiết bị chụp X quang đặc biệt gọi là dual energy X-ray absorptiometry (DXA) ) có thể đo được độ khỏe của xương và phát hiện tình trạng loãng xương trước khi xương yếu có thể gây ra gẫy. Nó cũng có thể giúp dự báo được rủi ro gẫy xương trong tương lai. Xét nghiệm sàng lọc này được khuyến nghị đối với tất cả phụ nữ độ tuổi từ 65 trở lên. Nếu bạn có các yếu tố rủi ro về loãng xương, bạn có thể nên làm xét nghiệm sàng lọc sớm hơn
Ung thư da
Có một vài loại ung thư da, và điều trị sớm có thể hiệu quả đối với tất cả các loại này. Loại ung thư da nguy hiểm nhất dạng ác tính (hình chụp ở đây) và nó tác động tới mọi tế bào tạo ra các đốm màu trên da người. Một số người có yếu tố rủi ro do di truyền mắc chứng ung thư này, và nguy cơ này có thể tăng lên do tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời. Tế bào cơ bản (basal cell) và tế bào hình vảy là loại ung thư da thông thường không thuôc nhóm ác tính (non-melanoma)
Sàng lọc ung thư da
Hãy để ý mọi sự thay đổi trên da của bạn xem có các dấu vết lạ nào không, kể cả nốt ruồi và tàn nhang. Hãy chú ý đến những thay đổi về hình dạng, màu sắc và kích cỡ của các dấu vết lạ này. Bạn cũng nên tới bác sĩ chuyên khoa da liễu hoặc cán bộ y tế chuyên ngành như là một phần khám sức khỏe định kì của bạn
Huyết áp cao
Khi tuổi cao hơn, nguy cơ huyết áp cao của bạn tăng lên, đặc biệt là khi bạn quá cân hoặc có các thói quen xấu đối với sức khỏe. Huyết áp cao có thể gây ra các cơn đau tim hoặc đột quỵ nguy hiểm đến tính mạng mà không hề có dấu hiệu báo trước. Vì vậy hãy đi gặp bác sĩ để kiểm soát chứng huyết áp cao bởi vì điều này có thể giúp bảo vệ tính mạng của bạn. Hạ huyết áp có thể ngăn ngừa những hiểm họa lâu dài như các chứng bệnh về tim và suy thận.
Sàng lọc chứng bệnh huyết áp cao
Chỉ số huyết áp bao gồm hai con số. Đầu tiên là tâm thu (systolic) tức là áp lực của máu khi tim đập. THứ hai là tâm trương (diastolic) là áp lực giữa các nhịp đập của tim. Huyết áp bình thường ở người lớn là dưới mức 120/80. Huyết áp cao là ở mức 140/90 hoặc cao hơn. Ở giữa hai ngưỡng này là ở giai đoạn tiền huyết áp cao, một loại cảnh báo sớm. Hãy hỏi ý kiến bác sĩ xem bạn cần kiểm tra huyết áp của mình thường xuyên tới mức nào.
Mức độ Cholesterol
Mức độ cao có thể gây ra các mảng bám làm tắc nghẽn các động mạnh (xem hình màu da cam trên đây) Các mảng bám có thể tích tụ lại trong nhiều năm mà không có biểu hiện gì ra bên ngoài, và cuối cùng gây ra nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Huyết áp cao, tiểu đường và hút thuốc lá đều có thể làm cho các mảng bám tích tụ lại. Đó là một điều kiện gọi là làm cứng các động mạch hoặc là xơ cứng động mạch. Thay đổi cách sống và dùng thuốc điều trị có thể làm giảm nguy cơ của bạn .
Kiểm tra Cholesterol
Để kiểm tra chính xác mức độ cholesterol bạn cần nhịn ăn trong 12 giờ. Sau đó bạn sẽ xét nghiệm máu để đo tổng cholesterol, LDL cholesteron “xấu” , HDL “cholesteron “tốt” và mỡ máu. Nếu bạn trên 20 tuổi hoặc lớn tuổi hơn, bạn nên làm xét nghiệm này ít nhất 5 năm một lần
Tiểu đường Type 2
Một phần ba người Mỹ mắc chứng tiểu đường mà không hề biết mình mắc bệnh (Hằng: có thể thay thếdữ liệu của người VN???) . Tiểu đường có thể gây ra các bệnh về tim hoặc thận, đột quỵ, bị mù vì những tổn thương trong mạch máu của võng mạc mắt (hình trên) và các vấn đề nghiêm trọng khác. Bạn có thể kiểm soát bênh tiểu đường bằng cách ăn uống, tập luyện thể thao, giảm cân và dùng thuốc, đặc biệt khi bạn phát hiện bệnh sớm. Tiểu đường Type 2 là dạng thông dụng nhất của chứng bệnh này. Tiểu đường Type 1 thường được chẩn đoán và phát hiện trong nhóm trẻ em và thanh niên trẻ.
Sàng lọc tiểu đường
Bạn có thể phải nhịn ăn trong 8 tiếng trước khi lấy máu xét nghiệm bệnh tiểu đường. Mức độ đường từ 100-125 là chỉ báo của giai đoạn tiền tiểu đường. Mức độ đường 126 hoặc cao hơn có thể có nghĩa là bạn đã bị tiểu đường. Các xét nghiệm khác bao gồm A1C và xét nghiệm độ đường thông qua đường miệng (oral glucose tolerance test). Nếu bạn khỏe mạnh và không có rủi ro bị tiểu đường cao, bạn nên sàng lọc ba năm một lần bắt đầu từ tuổi 45. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ về việc xét nghiệm sớm hơn nếu bạn có nguy cơ cao hơn, như là trong gia đình có tiền sử bị tiểu đường.
Virút gây suy giảm hệ miễn dịch – HIV (Human Immunodeficiency Virus (HIV)
HIV là loại virút gây ra bệnh AIDS.Virút này được lan truyền thông qua việc tiếp xúc với máu và dịch cơ thể của người nhiễm bệnh, chẳng hạn qua quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc sử dụng chung bơm kim tiêm bẩn (nhiễm) Phụ nữ mang thai bị nhiễm HIV có thể truyền cho con mình. Cho đến nay chưa có vacccine điều trị dứt điểm căn bệnh này nhưng điều trị sớm với thuốc phòng chống HIV có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch để chống lại virut này
Xét nghiệm sàng lọc HIV
HIV có thể không biểu hiện ra bên ngoài trong nhiều năm. Cách duy nhất để phát hiện virut này là xét nghiệm máu. Xét nghiệm ELISA hoặc EIA sẽ tìm kiếm các kháng thể với HIV trong cơ thể. Nếu kết quả của bạn là dương tính, bạn sẽ cần xét nghiệm thêm để khẳng định. Ngoài ra kết quả xét nghiệm có thể là âm tính ngay cả khi bạn đã bị nhiễm, vì vậy bạn có thể cần làm lại xét nghiệm sàng lọc vào thời điểm khác. Mọi người đều cần xét nghiệm HIV ít nhất một lần trong độ tuổi từ 13 đến 64.
Phòng ngừa lây lan HIV
Phần lớn các trường hợp mới nhiễm có thể có kết quả xét nghiệm dương tính trong vòng hai tháng kể từ khi bị phơi nhiễm với loại virut này. Trong một số trường hợp hiếm gặp, có thể mất tới 6 tháng thì kháng thể với HIV mới kịp phát triển. Hãy sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục trong mọi lần quan hệ để tránh truyền HIV hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục sang cho người khác. Nếu bạn nhiễm HIV và đang mang thai, hãy nói chuyện với bác sĩ về cách phòng tránh để giảm nguy cơ nhiễm HIV của em bé
Ung thư ruột kết (Colorectal Cancer)
Ung thư ruột kết là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai sau ung thư phổi. Phần lớn các trường hơp ung thư ruột kết đại tràng bắt nguồn từ các polyps (những khối bất thường) phát triển bên trong thành ruột già. Các polyps này có thể là ung thư hoặc có thể không. Nếu là ung thư, nó có thể lan truyền sang các bộ phận khác của cơ thể. Phẫu thuật cắt bỏ các pô líp này sớm trước khi nó chuyển thành ung thư có thể ngăn chặn được hoàn toàn ung thư ruột kết.
Sang lọc ung thư ruột kết
Nội soi (colonoscopy) là xét nghiệm sàng lọc phổ biến nhất cho căn bệnh ung thư ruột kết. Khi người bệnh được gây mê nhẹ, bác sĩ sẽ luồn một ống mềm với camera ở đầu vào trong ruột kết. Nếu phát hiện thấy polyps, thường là bác sĩ sẽ cắt đi luôn.
Bệnh tăng nhãn áp (Glaucoma- glô côm)
Bệnh tăng nhãn áp xảy ra khi áp lực tích tụ dần bên trong mắt. Nếu không điều trị kịp thời, tăng nhãn áp có thể làm tổn thương thần kinh thị giác và có thể gây ra mù. Thường thì bệnh tăng nhãn áp không có triệu chứng gì cho đến khi thị giác của bạn bị tổn thương
Sàng lọc Glaucoma
Phụ thuộc vào độ tuổi hoặc các yếu tố nguy cơ, việc kiểm tra sàng lọc có thể được tiến hành vào các thời điểm quan trọng như: 60 tuổi, khi mắt bị tổn thương, sử dụng steroid, tiền sử gia đình có mắc glocom. Người bình thường khôngcó các yếu tố rủi ro hoặc có triệu chứng bệnh về mắt thì nên kiểm tra lần đầu vào độ tuổi 40.
Hãy hỏi bác sĩ về các xét nghiệm sàng lọc
Bạn nên chủ động thảo luận với các bác sĩ về các xét nghiệm sàng lọc. Một số xét nghiệm như Pap, khám vú nên được tiến hành thường xuyên như một phần không thể thiếu trong khi khám sức khỏe phụ nữ định kì. Các xét nghiệm khác tùy thuộc vào nhiều yếu tố nguy cơ khác. Sàng lọc phù hợp có thể không phải lúc nào cũng giúp bạn ngăn được bệnh tật, nhưng chắc chắn chúng sẽ giúp phát hiện bệnh tật đủ sớm để cho bạn cơ hội tốt nhất có thể để vượt qua bệnh tật
Thông tin nói trên được đưa lên trang web WebMD, do bác sĩ Melinda Ratini, DO, MS, xem xét và hiệu đính vào ngày 15 tháng 9 năm 2015